مارکیز

از نیمه دوم دهه نود، بازار طلا در ایران با نوسانات و اختلالات قیمتی شدیدی روبرو شد که تأثیرات قابل‌توجهی بر الگوهای خرید و فروش طلا گذاشت. این تحولات منجر به تغییرات مهمی در رفتار مصرف‌کنندگان و روندهای طراحی و تولید طلا و جواهر شد.

تغییرات در الگوی خرید و فروش
– گرایش به طلای سبک و دست دوم: با افزایش قیمت طلا، مردم به جای خرید طلای نو و سنگین، به خرید طلاهای سبک و دست دوم روی آوردند. این تغییر در الگوی خرید، تقاضا برای طلاهای سبک و فانتزی را افزایش داد.
– طلا و جواهرات فانتزی: طلاهای فانتزی با طرح‌های خاص مانند پروانه و Jadau و همچنین طلاهای سفارشی که با چرم و بافت ترکیب شده بودند، تبدیل به ترند روز شده و مخاطبان بسیاری را جذب کردند.

تأثیر بر تولید و طراحی
– افزایش تولید طلاهای فانتزی و مینیمال: برندها و کارگاه‌های تولیدی شروع به تولید بیشتر طلاهای سبک و فانتزی کردند. همچنین، برندهای لباس نیز وارد زمینه تولید طلا شدند و کارهای مینیمال و ساده ولی پرطرفدار را به طراحی لباس‌های خود افزودند.
– نوسازی بازار سنتی: بازار سنتی طلا نیز با ورود رقبای جدید و نوآوری‌ها، شروع به اصلاحات کرد و واردات طلای خارجی مدل‌دار را افزایش داد. این اقدامات به ایجاد تنوع بیشتر و ارتقای کیفیت محصولات کمک کرد.

ویژگی‌های طراحی و محصولات جدید
– ترکیب با چرم و بافت: طلاهای جدید به‌ویژه در سبک‌های فانتزی، اغلب با مواد دیگری مانند چرم و بافت ترکیب می‌شوند که جذابیت بصری و تنوع بیشتری به محصولات می‌بخشد.
– طرح‌های مینیمال و ساده: این طرح‌ها که ساده ولی شیک و پرطرفدار هستند، شامل استفاده از جزئیات کوچک و مینیمال مانند دکمه‌های طلا یا یقه‌های طلایی می‌باشند.
– نوآوری در طراحی: بازار طلا با تغییر مسیر از حالت سنتی به سمت طرح‌های نوآورانه و مدرن حرکت کرده است، که این امر موجب جذب مشتریان جدید و حفظ جذابیت بازار می‌شود.

تأثیرات اقتصادی و اجتماعی
– رکود و نوسانات: باوجود رکود و نوسانات قیمتی، تغییرات در طراحی و تولید طلا باعث افزایش تنوع و جذابیت محصولات شده و مشتریان بیشتری را به سمت خود جذب کرده است.
– تأسیس برندها و کارگاه‌های جدید: بسیاری از کسب‌وکارهای جدید وارد بازار طلا شده‌اند، و برندها و کارگاه‌های تولیدی طلا تأسیس شده‌اند که به رشد و توسعه صنعت طلا کمک می‌کنند.

نتیجه‌گیری
تغییرات در بازار طلا و جواهرات ایران در دهه اخیر، با نوسانات قیمتی شدید و تحولات اقتصادی و اجتماعی همراه بوده است. این تغییرات منجر به تحولاتی در الگوهای خرید و فروش، طراحی و تولید طلا و جواهر شده است. تولید طلاهای سبک و فانتزی، ورود برندهای لباس به بازار طلا، و نوآوری در طراحی، بازار طلا را از حالت سنتی خارج کرده و به سمت یک بازار مدرن‌تر و متنوع‌تر سوق داده است. این تغییرات نه‌تنها به افزایش جذابیت و تنوع محصولات منجر شده، بلکه با ایجاد رقابت و نوآوری، موجب ارتقای کیفیت و جذب مشتریان جدید نیز شده است.

در دهه‌های ۸۰ و ۹۰، استفاده از رایانه در طراحی و تولید طلا و جواهرات در کشورهای پیشرو، طرح‌های بسیار زیبایی را به بازار عرضه کرد که دارای ویژگی‌های ظرافت، زیبایی، وزن سبک و قابلیت خرید برای اکثر اقشار جامعه بودند. تجار و سازندگان ایرانی نیز به فکر افتادند که از این طرح‌ها در بازار ایران استفاده کنند. برای عرضه این طرح‌ها به بازار طلا و جواهر، دو راهکار وجود داشت: یکی، ورود این کارها از اروپا و جنوب‌شرق آسیا و دوم، کپی‌برداری و ساخت این طرح‌ها در ایران.

تلاش برای تطبیق با بازار جهانی
بسیاری از سازندگان تصمیم گرفتند که گزینه دوم، یعنی کپی‌برداری و ساخت این طرح‌ها در داخل را دنبال کنند، هرچند بسیاری از این کارها به دلیل عدم رعایت ظرافت در ساخت، در عمل رغبت مصرف‌کننده به خرید کارهای خارجی را بیشتر می‌کرد. به دلیل عدم استقبال از کارهای کپی‌برداری شده با کیفیت پایین، سازندگان داخلی بر آن شدند که فناوری ساخت خود را به‌روزتر کنند، اما این خود، عامل افزایش هزینه ساخت می‌شد و اقشار پایین جامعه با مشکل مواجه می‌شدند.

مشکلات تولید و افزایش قیمت‌ها
با توجه به مشکلات تولید طرح‌های کپی‌برداری شده، طراحان و سازندگان به طراحی روی آوردند، اما چون تجربه و تخصص کافی در این زمینه وجود نداشت، با تغییرات اندکی شروع به دوباره‌سازی همان طرح‌های قدیمی کردند که همچنان در بازار موجود است. در این بین، افزایش قیمت پایه طلا نیز مزید بر علت شد تا عملاً بخش‌های طراحی، ساخت، عرضه و خرید و فروش محصولات طلا و جواهر با رکود همراه باشد. با این حال، طبقه متوسط در پاره‌ای اوقات و طبقه مرفه همچنان امکان خرید این محصولات را داشتند.

زیورآلات رایج در دهه‌های ۸۰ و ۹۰
اکثر مصنوعات استفاده شده در این دوره برای جواهرات طبقات مختلف عبارت بودند از:
1. زنجیرها:
– زنجیرهای جدید و ظریف در مدل‌ها، رنگ‌ها و سایزهای متنوع
– زنجیرهای قدیمی‌تر مانند ونیزی، فیگارو، رولکس، دیسکو، طنابی، ماری و غیره

2. آویز و پلاک‌ها:
– آویز و پلاک‌های سینه با طرح‌های فانتزی یا اشکال و رنگ‌های مختلف
– پلاک‌های با ادعیه مذهبی یا اشکال هندسی حکاکی شده با موضوعات و اشکال مختلف
– آویزهایی با سنگ‌های رنگی

3. گوشواره‌ها:
– گوشواره‌های فانتزی و ظریف در مدل‌ها و رنگ‌های مختلف
– گوشواره‌های حلقه‌ای با اشکالی زیبا

4. دستبندها:
– دستبندهای با طرح‌های بسیار متنوع

5. انگشترها:
– انگشترهای فانتزی
– انگشترهای جواهر
– انگشترهای نگین‌دار مانند عقیق و فیروزه
– حلقه‌های ازدواج

6. النگوها:
– النگوهای دستبندی یا فنری
– النگوهای مفتولی، پروفیلی، توخالی و آینه‌ای

7. سرویس‌های مختلف:
– سرویس‌های زنجیری، تنیس، مام، ریختگی، نگین‌دار، تراش فانتزی و جواهر

نتیجه‌گیری
در دهه‌های ۸۰ و ۹۰، با توجه به رشد فناوری و افزایش قیمت طلا، صنعت طلا و جواهر در ایران با چالش‌های متعددی مواجه شد. با این حال، تلاش برای تطبیق با بازار جهانی و استفاده از طرح‌های جدید، زمینه‌ساز تحولاتی در طراحی و تولید زیورآلات در ایران شد. این دوره شاهد ترکیب طرح‌های قدیمی با سبک‌های جدید بود و همچنان بخش‌هایی از جامعه به استفاده از این زیورآلات ادامه دادند.

تغییرات استفاده از طلا و جواهرات در طبقات اجتماعی ایران در دهه ۴۰

با تغییرات اجتماعی در دهه ۴۰، سه گروه اجتماعی با دیدگاه‌های متفاوت درباره طلا و جواهرات شکل گرفتند.

1. طلا و جواهر در طبقه پایین
طبقه پایین جامعه معمولاً از زیورآلات طلا به مقدار کم استفاده می‌کردند. این گروه استفاده از طلا برای مردان را ناپسند می‌دانستند و تنها استفاده از زیورآلات برای زنان در حضور همسر را مجاز می‌شمردند. بنابراین، طراحان و سازندگان زیورآلات صرفاً برای زنان طراحی می‌کردند و مردان در این گروه جایی نداشتند.

در این طبقه، بیشتر زیورآلات مورد استفاده شامل انگشترهای نقره با عقیق و فیروزه بود و زیورآلاتی مانند ساعت طلا، سنجاق کروات، زنجیر گردن، دستبند و پلاک دست برای مردان جایی نداشت. برای زنان نیز زیورآلاتی مانند زنجیر و پلاک سینه با دعاها یا نام‌های مذهبی رایج بود. بسیاری از زیورآلات به سبک عربی و هندی ساخته می‌شد و به دلیل محدودیت‌های مالی، زیورآلات با وزن سبک و طراحی ساده ترجیح داده می‌شد. طلای زرد بیشتر از طلای سفید مورد توجه قرار می‌گرفت و طلای سفید به‌عنوان بدل تلقی می‌شد.

زیورآلات مورد استفاده در طبقه پایین:
– زنجیرهای بلند و معروف نخودی، زنجیرهای گیس‌بافت، زنجیرهای ماری
– آویز و پلاک‌های سینه با طرح‌های قلب یا کعبه و دعاهای مذهبی
– آویزهایی با سنگ عقیق جگری یا فیروزه
– گردنبندهای مروارید غلطان و فیروزه
– النگوهای مفتولی و پهن مینکاری‌شده
– گوشواره‌های حلقه‌ای و هندی
– انگشترهای ساده یا با عقیق و فیروزه

2. طلا و جواهر در طبقه متوسط
طبقه متوسط، که اکثریت جامعه را تشکیل می‌داد، تحت تأثیر تغییرات فکری و مد ناشی از روشنفکران قرار گرفت. ابتدا این روشنفکران از شوروی با عقاید کمونیستی و ضد سرمایه‌داری بازمی‌گشتند و استفاده از طلا و جواهر را نشانه خودنمایی و تجمل‌گرایی می‌دانستند. این تفکرات باعث شد که استفاده از زیورآلات در این طبقه کاهش یابد و تولیدات سازندگان نیز محدود شود.

با گذشت زمان، طبقه متوسط با سفر به اروپا و آمریکا و آشنایی با پیشرفت‌های آن‌ها، به سمت استفاده از زیورآلات مدرن‌تر گرایش پیدا کرد. طراحی‌های ارگانیک با الهام از طبیعت، مانند انگشترهای شبیه گل و گوشواره‌های با طرح‌های پرندگان و پروانه‌ها، رایج شد. مینکاری و مرصع‌کاری طلا نیز به خلق آثار هنرمندانه کمک می‌کرد.

زیورآلات مورد استفاده در طبقه متوسط:
– زنجیرهای طنابی، رولکس و ماری
– آویز و پلاک‌های سینه با طرح‌های فانتزی و اشکال ارگانیک
– انگشترهای فانتزی و حلقه‌های ازدواج با الماس کوچک
– گردنبندهای مروارید و فیروزه
– دستبند‌های زنجیری و پهن
– گوشواره‌های حلقه‌ای و فانتزی
– النگوهای مفتولی و پهن مینکاری‌شده

3. طلا و جواهر در طبقه مرفه
طبقه مرفه که اقلیت جامعه را تشکیل می‌داد، از تمام مزایای تغییرات مد بهره‌مند بود و از جواهرات فاخر و گرانبها استفاده می‌کرد. این گروه با سفارش جواهرات فاخر و زیبا به کمک سنگ‌های گرانبها مانند الماس، زمرد، یاقوت و مروارید صاحب زیورآلاتی بسیار زیبا می‌شدند.

زیورآلات مورد استفاده در طبقه مرفه:
– انگشترهای فانتزی، مینکاری شده و جواهرنشان با نگین‌های الماس، زمرد و یاقوت
– گوشواره‌های فانتزی و ارگانیک دیزاین، مینکاری شده و جواهرنشان
– دستبندهای زنجیری و جواهرنشان
– زنجیرهای درشت و فانتزی
– آویزهای درشت همراه با جواهر

نتیجه‌گیری
در دهه ۴۰، استفاده از طلا و جواهرات در طبقات مختلف جامعه ایران تحت تأثیر عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی متفاوت بود. در حالی که طبقه پایین به دلیل محدودیت‌های مالی و تفکرات مذهبی از زیورآلات ساده و سبک استفاده می‌کرد، طبقه متوسط تحت تأثیر روشنفکران و تغییرات مد، به تدریج به زیورآلات مدرن و ارگانیک روی آورد. طبقه مرفه نیز همواره از زیورآلات فاخر و گرانبها بهره می‌برد و تغییرات مد را با سرعت بیشتری دنبال می‌کرد.

استاندارد طلا از آغاز جنگ جهانی اول تا کنون در بیشتر کشورهای اروپایی و پس از آن به تدریج در کشورهای دیگر کنار گذاشته شد و سیاست پول بدون پشتوانه جایگزین آن گردید. این فلز علاوه بر کاربرد سرمایه‌ای و استفاده در جواهرات، کاربردهای گوناگون دیگری نیز دارد. دندانپزشکی، تولید شیشه‌های رنگی و صنایع الکترونیک از جمله مهم‌ترین کاربردهای طلا هستند. این فلز به دلیل رسانایی الکتریکی بالا کاربردهای زیادی نیز در سیم کشی الکتریکی دارد.

بر اساس برآوردها در طول تاریخ بشر تا سال 2012، بیش از 174 هزار تن طلا استخراج شده است. این میزان معادل 5.6 میلیارد اونس تروا از نظر حجی معادل 9015 متر مکعب است که بر اساس برآوردها 50 درصد آن به صورت جواهرات، 40 درصد به شکل شمش و سکه‌های سرمایه‌گذاری در ذخایر رسمی طلا و حدود 10 درصد در بخش صنعت مورد استفاده قرار گرفته‌آند.

میزان تولید جهانی طلا در سال 2011 حدود 2700 تن بود که نسبت به 2260 تن در سال 2008 افزایش قابل توجهی داشته است. از دهه 1880 تا کنون بخش بزرگی از تولید طلای دنیا در آفریقای جنوبی انجام شده است. در حدود نیمی از کل طلایی که تا کنون استخراج شده‌اند از این کشور بوده است. از سال 1905 تا 2007 نیز آفریقای جنوبی به طور پیوسته به عنوان اولین کشور تولید کننده طلا در جهان شناخته شده است. در سال 1970 این کشور 1480 تن طلا معادل 79 درصد از کل تولید جهانی طلا را به خود اختصاص داد. سهم آفریقای جنوبی در تولید طلا در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته است. کشور چین تا سال 2017 با تولید سالانه 440 تن طلا با اختلاف زیاد بزرگ‌ترین تولید کننده طلا در جهان است.

کشور هند بزرگترین وارد کننده طلا در دهه‌های اخیر بوده است که به دلیل تقاضای بالای جواهرات در این کشور است. برآورد می‌شود که ۱۸ هزار تن طلا در خانه‌های هندی‌ها نگهداری می‌شود. هرچند در سال ۲۰۱۳ تقاضای طلا در چین از هند پیشی گرفت. واحد اندازه‌گیری طلا در بازار جهانی اونس تروا معادل ۳۱٫۱ گرم است. قیمت طلا در ژوئیه ۲۰۲۰ معادل ۱۸۰۰ دلار برای هر اونس بوده که معادل حدود ۵۸ هزار دلار برای هر کیلوگرم است.

استخراج طلا شامل اکتشاف، حفاری، زمین‌شناسی، پالایش و تصفیه برای استخراج طلا از معادن این فلز است. منابع عنصر طلا برای استخراج به شکل روباز، زیر زمین و آبرفتی هستند. فرآیند استخراج طلا شامل مراحل کلی زیر می‌شود.

کشف معدن:  کشف معدن ممکن است بین ۱ تا ۱۰ سال زمان ببرد و برای آن نیاز به منابع مالی و به‌کارگیری کارشناسانی در رشته‌های جغرافیا، زمین‌شناسی، شیمی و مهندسی دارد. کمتر از ۰٫۱٪ از معدن‌های کشف شده پتانسیل توسعه و استخراج دارند.

توسعه معدن: توسعه معدن دومین مرحله استخراج طلا است. برای توسعه معدن به برنامه‌ریزی، ساخت معدن و زیرساخت‌های لازم نیاز است.

عملیات استخراج: عملیات استخراج عنصر طلا، شامل حفاری معدن، فرآوری طلا و تبدیل سنگ معدن استخراج شده به آلیاژ فلزی با خلوص ۶۰ تا ۹۰ است.

بستن معدن: پس از پایان استخراج و فعالیت معدن عملیات بستن معدن و بازسازی زمین صورت می‌گیرد.

احیا: پس از بسته شدن معدن، باید محیط از آلودگی‌ها پاکسازی شده و پوشش گیاهی و خاک تا حد امکان و به ثبات رسیدن احیا می‌شود.

استخراج طلا از سنگ معدن خود شامل خرد کردن، فرآوری مواد معدنی و به‌کارگیری فرآیندهای هیدرومتالورژی (Hydrometallurgy) و پیرومتالورژی (Pyrometallurgy) روی سنگ‌های معدن استخراج شده است. استخراج طلا از منابع سنگ‌های آبرفتی با روش‌هایی پلاسر (Placer) صورت می‌گرفت. در استخراج هیدرولیکی (Hydraulic Mining) از فشار آب برای شکستن رسوبات آبرفتی استفاده می‌شود.

استخراج عنصر طلا با جذب کربن

با استفاده از ماتریس متخلخل کربن فعال (Activated Carbon) و جذب طلا در آن، عملیات استخراج صورت می‌گیرد. برای جداسازی طلای جذب شده در ماتریس کربن از محلول قوی سدیم هیدروکسید (NaOH)  و سیانور برای شویش (Elution) استفاده می‌شود.

فرایند جیوه برای عنصر طلا

استخراج طلا در اندازه کوچک با استفاده از جیوه و تشکیل آمالگام جیوه-طلا صورت می‌گیرد اما به دلیل آلودگی جیوه در مقیاس بزرگ استفاده از این روش متوقف شده است.

آلودگی استخراج عنصر طلا

برای استخراج تنها ۱۰ گرم طلا به ۵ تن سنگ معدن طلا نیاز است. فرایند حفاری زمین، به کارگیری ماشین آلات سنگین برای حمل و نقل و استفاده از مواد شیمیایی مانند جیوه و سیانور موجب آسیب رساندن به محیط زیست می‌شوند. محیط زیستِ معادن استخراج طلا به دلیل ساخت سد روی رودخانه‌ها، جنگل‌زدایی و حذف کوه‌ها آسیب‌های زیادی می‌بیند.

میزان استفاده از طلای تولیدی در صنعت حدود ۱۰ درصد است که مهم‌ترین کاربرد آن در صنعت الکترونیک است. مقاومت در برابر خوردگی، رسانای الکتریکی، شکل‌پذیری و سمی نبودن، مزیت‌های استفاده از طلا در صنعت است.

از طلا در این صنعت برای ساخت اتصال‌دهنده‌های الکتریکی (Electrical Connectors) در رایانه‌ها و دیگر دستگاه‌های الکتریکی مانند تجهیزات ارتباطی، فضاپیماها، موتورهای هواپیمای جت استفاده می‌شود. برای نمونه در ساخت یک دستگاه تلفن همراه معمولی حدود ۵۰ میلی‌گرم طلا استفاده می‌شود.

ویژگی‌هایی مانند رسانایی خوب و مقاومت در برابر اکسایش و خوردگی در محیط‌های غیر کلری موجب شده است که از این عنصر به‌طور گسترده جهت پوشش تجهیزات اتصالات الکتریکی استفاده کنند. در ساخت اتصالاتِ کابل‌های الکترونیکی مانند کابل‌های صوتی، تصویری و گذرگاه سریال عمومی (USB) استفاده می‌شود. سیم‌های بسیار ظریف طلا با استفاده از فرایند بندزنی سیمی در اتصال قطعات نیم‌رساناها کاربرد دارند. طلا، نقره و مس به دلیل رسانایی بالایی که دارند به‌طور عمده برای سیم‌کشی برق و انتقال جریان الکتریسیته استفاده می‌شوند که مزیت طلا نسبت به نقره و مس مقاومت در برابر خوردگی است.

گیرشمن (Roman Ghirshman) در کتاب “ایران از آغاز تا اسلام” ذکر می‌کند که طلا در دوران مادها و در اطراف شهر همدان امروزی استخراج شده است. در کوه‌هایی که توسط قوم ماد برای سکونت انتخاب شده‌اند نیز مقدار زیادی از مس، آهن، طلا، نقره، سرب و زرنیخ یافت شده‌اند که نشان از قدمت تاریخچه طلا در ایران می‌دهد. این گفته توسط ویل دورانت و در کتاب مشرق زمین گاهواره تمدن نقل شده است.  کتابی که به شکلی جذاب به مرور تاریخچه تمدن پرداخته و میلیون‌ها نسخه از آن در جهان به فروش رفته است.

استرابون به عنوان یکی از جغرافی‌دانان یونانی نیز نقل می‌کند که در ایران باستان، تمدن‌هایی شکل گرفته‌اند که بر محوریت سنگ‌های معدنی و فلزات کمیاب بوده‌اند. اتفاقی که باعث شده است ایران به شکل امروزی مملوء از انواع گنجینه‌ها باشد. در سال 455 تا 531 هجری در شهر تیسفون، پایتخت ساسانیان نیز محصولات متنوعی همچون طلا، نقره، مروارید، شیشه، آهن، مس، جیوه، مرجان و عنبر یافت شده‌اند. باستان‌ شناسان معتقدند که طلا از هزاره سوم قبل از میلاد مسیح در ایران رواج داشته است.
در طول تاریخ، معادن بسیاری از طلا و نقره در ایران کشف شده‌اند. شاه عباس صفوی نیز به دلیل اینکه مخارج استخراج معادن از درآمد آن بیشتر بوده از این کار ممانعت کرده بودند.

درحال‌ حاضر اکتشافات طلا در بیشتر استان‌های کشور درحال انجام بوده و آمارهای سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نشان می‌دهد حجم ذخایر قطعی و احتمالی طلای کشور چیزی درحدود ۳۴۰تن است. آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، کردستان، سیستان‌وبلوچستان، خراسان‌رضوی، اصفهان، مرکزی و همدان از استان‌هایی به‌شمار می‌روند که در زمینه برخورداری از معادن طلا از شرایط خوبی برخوردارند و این درحالی‌است که تاکنون بیش‌از ۵۰ناحیه و منطقه معدنی طلاخیز در کشور شناسایی شده‌است. استان کردستان ازنظر دارا بودن معادن گرانبها «بهشت معادن ایران» لقب گرفته‌است، معدن طلای “زرشوران” در آذربایجان غربی بزرگترین معدن فعال استخراج طلا، ذخیره احتمالی این معدن ۱۰۰ میلیون تن با عیار متوسط 5 ppm است.  طبق گواهی کشف صادره، معدن مادافتی با میزان ذخیره قطعی کانسنگ طلا ۲۴.۴۶۳.۰۰۰ تن ( متوسط عیار ۱.۰۶ گرم برتن)، ذخیره احتمالی ۴۸.۹۲۶.۰۰۰ و مجموع ذخیره قطعی و احتمالی ۷۳.۳۸۹.۰۰۰ تن کانسنگ طلا و همچنین ذخیره قطعی کانسنگ مس ۵۹۸.۰۰۰ تن ( عیار متوسط ۴۹.%) و ذخیره احتمالی ۱.۶۹۱.۰۰۰ تن از بزرگترین معادن طلای کشور است. از دیگر معادن مهم میتوان به معدن طلای آق دره، معدن طلای قلقله، معدن طلای موته، معدن طلای ساریگونی و معدن طلای زرمهر اشاره کرد.